Wederzijds

Vorige week werd Nederland opgeschrikt door een paginagrote advertentie van minister-president Mark Rutte, die in de aanloop naar de verkiezingen stemmen probeert af te snoepen van de PVV. Kernwoord van zijn verkiezingsbrief was 'normaal'. 'Laten we duidelijk blijven maken wat hier normaal is en wat niet', schreef Rutte. Hij refereert hiermee aan een twistgesprek in het parlement met Geert Wilders in 2011, waarin Wilders de premier toebijt: 'Doe eens normaal man' en Rutte reageert met: 'Doe lekker zelf normaal'. Er wordt weleens van de literatuur beweerd dat die op een eiland zit en dat schrijvers in een ivoren toren werken. Dat is nu wel het laatste wat je kunt zeggen van Kees 't Harts nieuwste roman Wederzijds, die het perfecte antwoord lijkt op vragen die in alle kranten van Nederland zijn gerezen na Ruttes brief: Wat is normaal? Wie bepaalt dat? Zijn er wel gemeenschappelijke normen?

Alles is rustig

Wederzijds is een wrange komedie over een normale man, conrector op een middelbare school, die in contact komt met de vereniging 'Wederzijds', een burgerinitiatief waarvan de leden op basis van anonimiteit elkaars overlast bestrijden. Hij leeft met zijn veel jongere vrouw Wies in de keurige stad Den Haag, maar wel in een mindere buurt, tussen de nagelstudio's en avondwinkels, en leidt het leven van een redelijke, goed opgeleide burger: hij kijkt naar films van Woody Allen, woont klassieke concerten bij en betaalt zonder morren te veel alimentatie aan zijn ex-vrouw. Hij heeft last van bekladding van zijn gevel en van luidruchtige feesten die een stel kunstenaars achter zijn huis houden. Wederzijds biedt hulp: volgens het principe 'oog om oog, tand om tand' worden de overlastgevers aangepakt.

Stap voor stap beschrijft de hoofdpersoon, als in een verslag, hoe hij in de greep komt van de vereniging, die soms trekken heeft van de ondoorzichtige en ondemocratisch georganiseerde PVV. Hij is als een jongetje dat voor het eerst met de scoutsgroep op pad gaat en de spelregels niet begrijpt. Ondanks zichzelf neemt hij al snel een prominente positie in. Als een mantra herhaalt hij dat 'alles rustig is', maar intussen stapelen de incidenten zich op, worden er geluidsbommen geplaatst, bedrijven gechanteerd en mensen gemolesteerd, en neemt het gevoel van urgentie en suspense in het boek toe.

Stank tegen stank

Grootste probleem van een burgerinitiatief als Wederzijds is dat alle objectiviteit zoek is als burgers voor eigen rechter gaan spelen. Wat voor de een verdraaglijk is, is voor de ander immers overlast. Wat voor de een normaal is, is voor de ander verwerpelijk. Dat geldt ook voor onze held-op-sokken wiens verslag duizelt van de vraagtekens. Hij begint iedereen te wantrouwen, inclusief zijn vriend Koos, rector op dezelfde school, en zijn vrouw Wies, die schimmig contact heeft met een vroegere minnaar. Voor zichzelf bedenkt hij een moreel sluitende redenering: Wederzijds werkt op het schuldgevoel van de vermeende daders door de wraak niet op henzelf te richten, maar hen via hun familieleden aan te pakken, en met deze ideologie (zoals hij het noemt) is hij het eens, terwijl hij de werkwijze van een concurrerende club, Vice Versa, principieel afwijst. Een 'zuivere' vergelding, vindt hij, is bijvoorbeeld stank tegen stank. Kees 't Hart laat zien hoe sluipenderwijs termen als 'principieel' en 'ideologie' in deze tijden worden uitgehold, maar vooral hoe gemakkelijk het is om van klager wreker te worden, op basis van volstrekt particuliere redeneringen en zonder het geweten uit te schakelen.

Het loopt natuurlijk, zoals hoort in een geslaagde komedie, helemaal uit de hand, en die voorspelbaarheid doet wel wat afbreuk aan de roman. Van overlast naar zaken die de politie soms doelbewust links laat liggen, naar criminele zaakjes, al dan niet legale prostitutie en wraakacties gericht op mensen die later onschuldig blijken. Intussen is Wederzijds wel een haarscherpe satire op de huidige tijd, waarin geen overeenstemming meer blijkt te zijn over normen, democratische processen, recht en straf, en de rechtsstaat weinig vertrouwen meer heeft bij de bevolking (terwijl diezelfde rechtsstaat toch de grootste welvaart in de geschiedenis van de mensheid heeft gebracht). Wat op het internet al volop gebeurt aan wraakacties, is nog maar één poortje verwijderd van de 'normale' realiteit. Dat is waar Kees 't Hart ons met zijn roman met vuur én humor voor waarschuwt.

Querido, 224 blz., 18,99 € (e-boek 11,99 €).