Lente

In de eerste twee delen van zijn cyclus over de vier seizoenen, Herfst en Winter, schrapte Karl Ove Knausgård de fictie. Hij richtte zich in korte lemma's tot zijn ongeboren dochter, om haar kennis te laten maken met het leven, en etaleerde in tegenstelling tot in zijn romancyclus Mijn strijd een weldadige liefde voor het robuuste leven. Maar beide delen toonden vooral aan hoezeer Knausgård de romanconstructie nodig heeft in zijn literatuur.

Lente is een breuk met Herfst en Winter. In zijn poging om de werkelijkheid te representeren zonder er iets aan toe te voegen wat ze niet bezit, knoopt hij opnieuw aan met het narratieve raamwerk van Mijn strijd. Hij behandelt de voorlopig laatste sequentie in zijn leven: zijn vrouw Linda en hun vier kinderen. Daarbij richt hij zich rechtstreeks tot zijn jongste dochter.

Lente is het verslag van één dag. Voor hij met de kinderen Walpurgis kan vieren, moet hij zijn oudste kinderen naar school brengen en met de drie maand oude Anne zijn vrouw Linda bezoeken in een psychiatrisch ziekenhuis in Helsingborg. Het verslag van die dag wordt, naar goede gewoonte, verweven met flashbacks en met essayistische uitwijdingen.

Schaduwwerkelijkheid

Knausgårds literatuur is niet zozeer fictie of non-fictie, maar een multiversum. Alles kan gebeuren, maar meestal gebeurt er bijna niets. Als lezer blijven we geboeid zolang we geloven dat er iets kán gebeuren in Knausgårds leven: een van de vele mogelijkheden zal materialiseren, en die is dan waar. Lente fascineert, waar Herfst en Winter dat veel minder deden, omdat het verhaal zowaar bijna plotgedreven wordt, met onverwachte wendingen.

Daarnaast is Lente ook een glorieuze terugkeer naar vertrouwde Knausgård-thema's als zelfmoord, liefde, angst, grenzen, schuld en schaamte, de natuur en de alledaagse banaliteit. Knausgård schrijft omdat hij Anne goed over hem wil laten denken, zelfs in tijden waarin het gezin het moeilijk heeft. Hij wil haar overtuigen van zijn onvoorwaardelijke liefde, die in tegenstelling tot gewone liefde niet bindt, maar vrij maakt. Ook al doe het leven soms pijn, 'er is altijd iets om voor te leven'.

Maar er speelt meer. 'Soms dacht ik dat het mijn taak was om me bezig te houden met de schaduwen zodat zij in het licht opgroeiden', schrijft Knausgård. De grootste schaduw bedreigt Linda. Lente verkent ook de periode waarin zij tijdens haar laatste zwangerschap in een soort schaduwwerkelijkheid terechtkomt, 'iets bloedeloos en bleeks, dichter bij de dood'. Ze is depressief en kan geen menselijke verbindingen meer aangaan.

Knausgård wordt verscheurd tussen zijn zorgtaken en verantwoordelijkheid voor vrouw en kinderen, en zijn eigen angst om toe te geven en haar angst het gezin te laten regeren. Zijn paradijselijke zomerweken met de kinderen contrasteren met haar zwarte zon in het ziekenhuis. Hij rationaliseert de depressie, want 'ook voor de nacht van de ziel komt er een dag'. Maar op een dag moet hij toch de ambulance bellen.

Dat 'naakte leven' is ook de reden waarom Knausgård zijn proza lardeert met terzijdes, onder meer over Toergenjev, Tolstoj en Bergman: kunst en intellectuele inzichten moeten hem tegen dat naakte leven beschermen. Het vloekt met het beeld van de schrijver als gulzige, passionele mens.

Transparant maar duister

Lente is, zeker op het vlak van zijn relatie met Linda, nog radicaler dan Mijn strijd. Knausgård is openlijk teleurgesteld: 'Hoe kon het dat ze dat niet zag, hoe goed alles was?' Hij probeert haar te lezen, als meteoroloog van het gemoed, maar wendt zich ook af van haar bodemloze nood aan zorg. Hij verwijt haar dat ze haar verantwoordelijkheid niet neemt, niet in het depressieve en niet in het manische. In dat opzicht is Lente transparant maar duister: gaat Linda, als ze dit leest, begrijpen dat deze relatie voor Knausgård voldoende is?

'De mens zonder bindingen is een anomalie', schrijft hij. Linda verlangt ernaar, maar slaagt er vaak niet in verbonden te geraken. Knausgård zelf transformeert in een moderne Noorse Orpheus. Door te schrijven en terug te kijken wordt hun binding tegelijkertijd bereikt en verbroken. Het levert fantastische literatuur op, maar de vraag dringt zich op: wat is de echte kost van die 'onmogelijke handeling waar Orpheus' blik het eeuwige beeld van is'?

Vertaald door Marin Mars, De Geus, 218 blz., 19,99 €. Oorspronkelijke titel: 'Om våren'.