Zo'n leuke leeftijd

In haar sterke debuut richt Kiley Reid zich op een subtiele vorm van racisme: dat van witte mensen die denken dat ze het al zijn ontstegen.

Emira Tucker is een 25-jarige zwarte vrouw die enkele dagen per week oppast op de 3-jarige Briar, het oudste dochtertje van een welgesteld wit echtpaar in Philadelphia. Maar nu is het zaterdagavond, tegen elven, en Emira is op het verjaardagsfeestje van een van haar vriendinnen: 'harde muziek, strakke jurkjes, lipliner en rode plastic bekertjes'. Tijd om even lekker te chillen.

Dan gaat Emira's mobiel: mevrouw Chamberlain, haar 'bazin', aan de lijn. Of Emira Briar even ergens mee naartoe kan nemen. Er is thuis iets vervelends gebeurd, er zal zo politie langskomen, en het is beter dat de kleine meid daarbij niet aanwezig is.

Gelaten geeft Emira gehoor aan het verzoek. Ze krijgt goed betaald voor het noodklusje en kan het geld goed gebruiken. Ze neemt Briar mee naar een chique nabijgelegen supermarkt, waar ze gaan kijken naar de kleurige diepvriesijsjes, nootjes en andere feestelijkheden.

Maar een roomblank kindje van 3, 's avonds laat in het gezelschap van een zwarte vrouw in uitgaanstenue, dat roept vragen op. Emira wordt aangesproken door iemand van het bewakingspersoneel, die haar verdenkt van kidnapping. Er volgt een bot kruisverhoor dat wordt gefilmd door een van de klanten: een witte man die Emira bemoedigend toespreekt. Het vernederende tafereel eindigt pas als meneer Chamberlain verschijnt om een en ander uit te leggen.

Met deze scène opent Zo'n leuke leeftijd (Such A Fun Age), het in de VS en Groot-Brittannië juichend ontvangen debuut van de Amerikaanse Kiley Reid, dat nu ook op de longlist van de Booker Prize staat. Het is een roman over racisme, maar richt zich - anders dan dit tafereel doet vermoeden - vooral op de subtielere en daardoor verraderlijker uitingen ervan.

Via een wisselend vertelperspectief portretteert het boek Emira en haar 'bazin' Alix Chamberlain. Door deze werkwijze wekt Reid twee overtuigende personages tot leven, die haar in de gelegenheid stellen een interessant commentaar te geven op de contemporaine Amerikaanse samenleving.

Emira is een millennial, met de daarbij behorende problemen: de vaste banen liggen niet voor het oprapen en ze verdient de kost met oppassen en typewerk. Als ze 26 wordt, zal ze niet meer onder de verzekering van haar ouders vallen, een serieus probleem. Alix is de belichaming van white privilege: ze stamt uit een rijke familie, is succesvol als blogger en is gehuwd met een televisiepresentator.

Wat de relatie tussen de twee interessant maakt, is vooral Alix' behoefte om een politiek correcte witte vrouw te zijn. Na het voorval in de supermarkt voelt ze zich plaatsvervangend schuldig. Ze probeert Emira op allerlei manieren te pamperen, geeft haar opslag en poogt krampachtig 'vriendinnen' met haar te worden.

Om niet de rijke witte vrouw uit te hangen, verwijdert Alix razendsnel prijskaartjes uit nieuwe kleding, doet ze of ze regelmatig 'kliekjes' eet terwijl ze maaltijden aan huis laat bezorgen en spreekt ze idolaat over de spotgoedkope schoenen die ze laatst op de kop heeft getikt. Ze nodigt Emira uit op haar Thanksgivingdiner, zodat ze trots kan laten zien dat ze ook een zwarte vriendin heeft. Ook doet ze haar best om via Emira's telefoon en de sociale media meer over haar te weten te komen.

Emira voelt zich ondertussen uiterst ongemakkelijk onder deze verkapte liefdesverklaringen. Voor haar is de kloof tussen haar wereld en die van Alix onoverbrugbaar.

Zo'n leuke leeftijd leunt voor zijn plot zwaar op een aantal onaannemelijke toevalligheden en heeft soms een al te nadrukkelijk programmatisch karakter. Toch is het, als overtuigende studie van een tot mislukken gedoemde poging tot white wokeness, een belangwekkend boek. Alix is representatief voor de klasse van progressief-liberale witte mensen die menen het racisme te zijn ontstegen en dat kunnen bewijzen ook. Want o, wat hebben ze het goed voor met hun zwarte medemens, en sterker nog: sommige van hun beste vrienden zijn zwart.

Naast Alix speelt hierin ook de witte man die de pijnlijke scène in de supermarkt filmt en later Emira's geliefde wordt een belangrijke rol. Via hen geeft Reid op indringende wijze gestalte aan het fenomeen white saviour, een nazaat van wat Rudyard Kipling verwoordde in zijn gedicht 'The White Man's Burden': wij witten weten wat het beste is voor jullie zwarten, dus luister nu maar gewoon naar ons, dan komt alles goed.

★★★★

Uit het Engels vertaald door Paul Heijman, Koos Mebius en Jan Willem Reitsma. Prometheus; 336 pagina's; € 19,99.