Het verloren paradijs : kind in Congo

Net als in Weg uit Congo (2001) laat Peter Verlinden ex-kolonialen aan het woord over hun leven in de toenmalige kolonie. Ditmaal interviewde hij een twintigtal jongere mensen die hun kindertijd beleefden in de laatste jaren van de kolonie. Onder hen Herman van Rompuy en Karel Vinck. Het resultaat valt minder scherp (en minder controversieel) uit dan het vorige boek, omdat de geïnterviewden vooral mijmeren over het geluk dat hen ontvallen is, en zich nauwelijks uitlaten over de politieke geschiedenis. De auteur zelf maakt ook een duidelijk onderscheid tussen zichzelf en zijn gesprekspartners, wat hij te weinig deed in Weg uit Congo.

Het boek bevat eigenlijk maar twee thema's. Het eerste is dat van de verhouding tussen wit en zwart. De geïnterviewden benadrukken dat zij respect voelden voor de Afrikanen en als zodanig werden opgevoed. Maar ze getuigen al evenzeer dat er sprake was van apartheid en gebruiken weinig tot de verbeelding overlatende woorden als 'grenzen' of 'anders denken'. Volgende uitspraak is tekenend: "We speelden dan wel met zwarte kinderen, maar toch leidden we een apart leven. Zoiets als hier in de middeleeuwen, toen er een verschil bestond tussen het leven van de kasteelheren en dat van de pachters. Toch leek het me een correcte relatie". De meeste geïnterviewden verklaren overigens dat ze niet samenspeelden met zwarte kinderen. En wanneer ze dat wel deden, zoals in de gemengde scoutsgroepen, dan waren er nog duidelijke scheidingsgrenzen, zoals, veelzeggend, de aparte wc's voor wit en zwart. Voor de Afrikanen waren er gaten in de grond...

De foto op de cover is in dit opzicht veelzeggend. In het idyllische tafereel van een wit en een zwart kind naast elkaar in het gras met een lammetje tussen hen in valt op -- toch voor de hedendaagse kijker -- hoe zelfverzekerd het lachende blanke meisje is, en hoe het zwarte meisje aarzelend, misschien zelfs wat achterdochtig naar haar kijkt. Net als in Weg uit Congo drukken de foto's in het boek zelf een netjes geordend en gelukkig samenleven van zwart en wit uit. De meeste van die foto's zijn dan ook afkomstig van Inforcongo, de informatiedienst van de toenmalige kolonie.

Het tweede, alles overheersende thema is dat van nostalgie, naar inderdaad het 'verloren paradijs'. Deze mensen beleefden een mooie jeugd in Congo, met veel vrijheid en ruimte, omgang met de natuur, en een lossere moraal dan in het moederland. Mensen als Karel Vinck getuigen dat ze in Congo vaardigheden verwierven, zoals je plan kunnen trekken en een sociale ingesteldheid, die hen later goed van pas kwamen. Anderen identificeren zich zodanig met hun jeugd in Congo dat ze zichzelf een 'creool' of 'witte Afrikaan' noemen. De terugkeer naar België, tijdens vakanties, op internaat en na de onafhankelijkheid, viel hen zwaar. Er was de sociale controle van de hen onbekende familie, de strenge dorheid van het onderwijs, de striktere maatschappelijke moraal. De meesten ervoeren vele aanpassingsmoeilijkheden. Daar ontstond een eerste nostalgie naar het koloniale Congo, die later aangescherpt werd toen steeds meer bleek dat ze nooit meer terug zouden kunnen keren. [Chris Bulcaen]